· · in onderzoek. ·
Zoals al eerder was te lezen op hettaligebrein.nl, is het Max Planck Instituut voor Psycholinguistiek een nieuw project begonnen: een database met alledaagse vragen over taal. De vraag van deze week is: wat is lichaamstaal? Lees hieronder het antwoord. Meer vragen en antwoorden vind je hier.
Mensen ‘praten’ met elkaar zonder ook maar een woord te zeggen. Lichaamstaal is een vorm van non-verbale communicatie en het wordt vaak gezegd dat lichaamstaal informatie overbrengt over wat je van iets of iemand vindt of hoe je je voelt. Een bekend voorbeeld van lichamelijk gedrag dat dit soort informatie overbrengt is je houding. Achteroverleunen en je armen over elkaar slaan wordt bijvoorbeeld meestal geïnterpreteerd als een ‘gesloten’ houding ten opzichte van een interactie; deze houding is tegenovergesteld aan hoe we ons iemand voorstellen die open staat voor interactie en geïnteresseerd is in zijn gesprekspartner. Een ander voorbeeld is dat je tijdens een interactie ook je positie ten opzichte van je gesprekspartner kunt aangeven: je armen kruisen met je handen achter je hoofd en je ellebogen wijd wordt vaak geassocieerd met het uitstralen van macht en overheersing.
Toch moeten we de relatie tussen een bepaalde positie van een lichaamsdeel en de informatie die je daarmee overbrengt niet zien als een vaststaande één op één relatie; het zijn eerder associaties. Het woord ‘lichaamstaal’ wordt vaak gebruikt om te suggereren dat er een lichamelijke ‘code’ is, waarin verschillende (combinaties van) posities van lichaamsdelen verschillende, specifieke betekenissen hebben. Hiervan zijn verschillende voorbeelden te vinden op het internet: zo zou het draaien van je voet in de richting van een bepaalde persoon laten zien dat je geïnteresseerd bent in die persoon op het romantische vlak, zou het uitblazen van sigarettenrook in en bepaalde richting staan voor zelfvertrouwen en zou het plaatsen van je hand op je heup met een vinger in de lus van je riem laten zien dat je klaar bent voor seksuele interactie (zie figuur 181 link). Toch is er maar weinig reden om aan te nemen dat dit is hoe lichaamstaal werkt. Lichaamstaal moet eerder gezien worden als een combinatie van houdingen op verschillende niveaus. Bovendien is er interactie tussen de verschillende niveaus en met wat we zeggen en doen – lichaamstaal is een complex systeem dat zich aanpast aan de context waarin een persoon zich bevindt. Er bestaat niet zoiets als een ‘geheime code’ met specifieke functies die je je aan kunt leren. Het is belangrijk om op te merken dat ‘lichaamstaal’ iets heel anders is dan sommige andere vormen van communicatie waarbij het lichaam gebruikt wordt, zoals gebaren die samengaan met spraak. Deze gebaren zijn bewegingen van een lichaamsdeel, vaak een hand of een arm, die informatie uitbeelden die sterk gerelateerd is aan de spraak die op dat moment te horen is (bijvoorbeeld iemand die cirkels tekent in de lucht met een uitgestrekte wijsvinger om een ronddraaiende beweging te laten zien terwijl ze praat over een helikopter). Een andere vorm van communicatie met het lichaam is gebarentaal. Dit is weer anders dan het gebruiken van gebaren terwijl je praat, en ook anders dan lichaamstaal: gebarentalen zijn complete talen, net als het Nederlands of Engels. Toch hebben gebaren in gebarentaal en gebaren die samengaan met spraak iets gemeen: ze worden gebruikt om betekenis (zoals feitelijke informatie over de wereld waarin we leven) over te dragen aan iemand anders (maar op verschillende manieren; zie ook het antwoord op de vraag ‘Kan lichamelijke communicatie dienst doen als een universeel, non-verbaal communicatiemiddel?’). Daarom zijn gebaren in gebarentaal en gebaren die samengaan met spraak fundamenteel verschillend van de non-verbale signalen waaruit lichaamstaal bestaat. Je kunt je afvragen of lichaamstaal dan wel iets toevoegt aan menselijke communicatie. Hoewel het moeilijk is om te bepalen hoeveel informatie er precies over overgebracht door lichaamssignalen, wordt er over het algemeen gedacht dat lichaamstaal op zijn minst zo belangrijk is als de taal die we spreken – als het niet belangrijker is – en dat het een belangrijke invloed heeft op communicatie tussen mensen. In sommige situaties kan het lichaam onmiddellijk datgene ‘zeggen’ waar anders vele woorden nodig waren geweest. En soms kan ons lichaam dingen communiceren die we überhaupt niet in woorden kunnen vatten.